هباتیت

هپاتیت چیست ؟

هپاتیت از نظر لغوی به معنای (( التهاب و ورم کبد )) می باشد. مهم ترین عوامل ایجاد کننده آن ویروس ها هستند. مشروبات الکلی ، داروها، سموم و برخی بیماری های ارثی نیز سبب هپاتیت می شوند. ویروس ها موجودات بسیار ریزی هستند که با چشم معمولی دیده نمی شوند. برای دیدن آنها نیاز به تجهیزات پیشرفته ای از جمله میکروسکوپ الکترونی است. تاکنون حداقل شش نوع ویروس مسئوول بروز انواع مختلف هپاتیت شناسایی شده اند که در طی قرنها میلیونها انسان دچار انواع هپاتیت ویروسی شده اند. اکثر بیماران مبتلا به هپاتیت ویروسی علامتی ندارند و بیماری آنها با انجام آزمایش مشخص می شود. به هر حال د رتعدادی از بیماران ، علایم حاد بیماری وجود دارد. به دنبال تماس با ویروس مولد هپاتیت و پس از طی دوره ای که از هفته ها تا ماهها متغیر است و تحت عنوان دوره نهفته گفته می شود ، علایم حاد ابتلا به هپاتیت ویروسی ظاهر می شود این علایم عبارتند از : بی اشتهایی ، خستگی مفرط، کوفتگی و استفراغ ، درد شکم ، تیره شدن ادرار ، کم رنگ شدن مدفوع و زردی پوست .

علایم بیماری معمولا" روزها و یا هفته ها طول می کشد و علایم بیماری خود بخود برطرف می شوند ، باید توجه داشت که علایم شبه آنفلوآنزا به صورت درد عضلانی ، خستگی ، تب خفیف می تواند روزها یا هفته ها قبل از بروز علایم حاد بیماری دیده شوند.

نشانه ها ی هپاتیت حاد :

درد ناحیه راست و فوقانی شکم به دلیل تحت کشش قرار گرفتن کپسول کبد است و درد با تخفیف بیماری برطرف می شود . زردی به معنای زرد شدن پوست و چشم ها می باشد.  باید توجه داشت که بسیاری از بیماران مبتلا به هپاتیت "ب" و "سی " علایمی از هپاتیت حاد و خصوصا" زردی ندارند. برخی از بیماران از خارش بدن شاکی هستند که  می تواند با آسیب کبدی در ارتباط باشد. درد مفاصل نیز جزو علایم هپاتیت حاد است. در صورت پیشرفت بیماری هپاتیت امکان آب آوردن شکم و ورم پاها وجود دارد که امکان خونریزی گوارشی از آنها وجود دارد.  از طرفی به دلیل عدم خنثی شدن سموم در بدن و تجمع آنها ، وضعیت هوشیاری بیمار تغییر می کند.

مهمترین انواع هپاتیت عبارتند از : هپاتیت " بی " ، " سی " و " آ "

لازم است به چند نکته مهم توجه شود:

1-بروز زردی به معنای هپاتیت نیست و ممکنست علل دیگر داشته باشد.

2-بسیاری از مبتلایان به هپاتیت و خصوصا" ناقلین هپاتیت "ب " سابقه ای از زردی نداشته اند و در حال حاضر نیز زردی ندارند و فراموش نشود که تفسیر علائم و نشانه های بیماری بر عهده پزشک است و از خود تشخیصی باید خوداری نمود.

هپاتیت " آ " :

این نوع هپاتیت در کشورهایی که از نظر وضعیت بهداشتی و استانداردهای تصفیه آب آشامیدنی در سطح پایینی قرار دارند، شایعتر است و به همین دلیل در جنوب و شرق اروپا و آفریقا ، خاورمیانه (از جمله ایران ) و خاور دور شایعتر از سایر مناطق است. علایم و بیماری هپاتیت " آ " معمولا" خفیف بود هو خود بخود بهبود می یابد. در اغلب موارد علت یرقان در دوران کودکی " هپاتیت آ " است. علایم و نشانه های ابتلاء به هپاتیت " آ " مثل سایر انواع هپاتیت بوده و شامل علایم سردرد ، شبه سرماخوردگی ، اسهال ، دل درد ، بی اشتهایی و یرقان است. انتقال این بیماری از طریق ورود ویروس از راه خوراکی ( آب یا غذای آلوده ) صورت می گیرد. گسترش بیماری با شلوغی جمعیت ، فقربهداشتی و عدم دفع صحیح فاضلاب ارتباط دارد.

در حال حاضر با بهتر شدن وضعیت بهداشت ، بروز این بیماری در سراسر جهان روبه کاهش است. این بیماری درمان اختصاصی ندارد. استراحت، مصرف بیشتر مواد نشاسته ای ، کاهش مصرف چربی و استفاده از غذای تامین کننده کالری و  ویتامین (مصرف بیشتر میوه جات تازه ) توصیه می شود و جهت برطرف کردن خارش ، استفاده از لباس های نخی و گشاد و خودداری از پوشیدن لباس های پشمی و استفاده بیشتر از وان آب گرم (وحاوی نشاسته ) و استفاده از کرم های نرم کننده بر طبق دستور پزشک توصیه می شود.

برای پیشگیری از ابتلای اطرافیان بیمار (خصوصا" افراد خانواده ) تزریق سرم گاماگلوبولین کمک کننده است ولی در کشور ما معمولا" توصیه نمی گردد و براساس نظر پزشک تزریق می گردد. خوشبختانه هپاتیت " آ " خود بخود خوب شده و ویروس از بدن بیمار به صورت کامل دفع     می شود و حالت ناقل هپاتیت ایجاد نمی شود.

هپاتیت " ب " :

ویروس های هپاتیت "ب" در کبد انسان جایگزین شده و تکثیر می نمایند مواد تولید شده توسط این ویروسها به گردش خون می ریزد. انجام آزمایشات خونی حساس ، تکثیر ویروس در بدن را مشخص می نماید. کسانی که ویروس هپاتیت "ب" را به مدت بیش از 6 ماه در خونشان داشته باشند ناقل این بیماری می باشند.

این افراد حال عمومی خوبی دارند و گاهی با انجام آزمایشات نیز اختلالی در کار کبد دیده نمی شود . در چنین شرایی ویروس به صورت مسالمت آمیز در داخل بدن وجود دارد ولی به کبد آسیبی نمی رساند. درصورت انتقال ویروس هپاتیت "ب" از مادران آلوده به نوزادان احتمال باقی ماندن عفونت و ناقل شدن نوزادان زیاد است و عمده ناقلین هپاتیت " ب " درکشور ما شامل این موارد است. بیماری حاد هپاتیت "ب" در 90 تا 95 درصد بطور خودبخود بهبودی یافته و ویروس هپاتیت "ب" نیز به صورت کامل از بدن دفع شده و خارج می شود ولی در 5 تا 10 درصد موارد ویروس در بدن باقی مانده و حالت ناقل هپاتیت ایجاد می شود.

عامل بیماری هپاتیت در خون و همه ترشحات بدن ( مانند بزاق ، عرق و... ) افراد ناقل وجود دارد. البته این ویروس تا بحال در مدفوع یافت نشده است. بهترین راه پیشگیری از ابتلاء به این بیماری ، شناخت راههای انتقال آن است. تنها مخزن این ویروس انسان است و انتقال آن از فرد آلوده به فرد سالم می باشد. در قدیم مهمترین علت ابتلاء به هپاتیت "ب" استفاده از خون و فرآورده های آن بوده است ولی امروزه با آزمایش خون می توان این آلودگی را مشخص نمود و به همین خاطر خون ها مورد بررسی قرار گرفته و انتقال این بیماری از طریق خون دیگر به آسانی صورت نمی گیرد. کارکنان بیمارستانها ، پزشکان ، پرستاران و مراقبین بهداشتی که در تماس با بیماران و یا خون آنها هستند ، در معرض عفونت هپاتیت وانتقال قرار دارند و به همین دلیل واکسیناسیون هپاتیت "ب" و رعایت دستورات بهداشتی و مراقبتی در این دسته از افراد توصیه می شود.

اگر در یک خانواده یک فرد ناقل هپاتیت وجود داشته باشد، امکان انتقال بیماری به سایر افراد خانواده وجود دارد ولی این امر نیاز به تماس مداوم و طولانی دارد و نحوه انتقال از طریق ورود خون فرد ناقل هپاتیت به مخاط و یا خون فرد سالم است. سوراخ کردن پوست با یک سوزن به منظور خالکوبی یکی از راههای شناخته شده انتقال هپاتیت می باشد.

استفاده از سرنگهای مشترک در بین معتادان به هروئین می تواند به انتقال انواع عفونت ها از جمله هپاتیت "ب" شود. البته خوشبختانه این موضوع در کشور ما کمتر مطرح است. از علل مهم انتقال این بیماری درکشورهای غربی بی بندو باری جنسی و اعتیاد به مواد مخدر تزریقی است. ازعلل دیگر انتقال این بیماری در همه کشورها می تواند مراجعه به دندانپزشک تجربی و انجام اعمال جراحی کوچک بدون توجه به رعایت استریل کردن و اصول ضدعفونی باشد.

بطور خلاصه سه راه عمده زیر راههای اصلی انتقال هپاتیت "ب " می باشد :

1-از مادر آلوده به نوزاد ( در کشور ما شایعترین راه می باشد )

2-از راه تزریق ( تزریق خون ، اعتیاد تزریقی ، حجامت ، خالکوبی و ... )

3-از راه جنسی (اگر همسر فرد ناقل واکسینه شده باشد حدود 5 درصد احتمال انتقال وجود دارد که با تزریق واکسن این احتمال به حدود صفر می رسد ) .

پیشگیری :

مهمترین راه مقابله با هپاتیت ویروسی پیشگیری از آن است .با توجه به راههای عمده انتقال بیماری و علل بروز آن انجام اقدامات پیشگیری و رعایت دستورات بهداشتی توصیه می شود. بهترین راه مقابله با ابتلاء به بیماری هپاتیت "ب " تزریق واکسن آن است. واکسن هپاتیت "ب" یک واکسن کاملا" بی خطر می باشد و شامل ویروس زنده یا مرده نیست بلکه یکی از اجزاء جدا شده از این ویروس می باشد و تا به حال موردی که دلالت برانتقال بیماری هپاتیت به دنبال استفاده از واکسن هپاتیت داشته باشد، گزارش نشده است . تزریق واکسن هپاتیت "ب" معمولا" در سه نوبت و به فواصل یک ماه و 6 ماه پس از اولین تزریق می باشد. تزریق واکسن در عضله بازو صورت می گیرد. تزریق واکسن می تواند تا 95درصد بر علیه بیماری ایمنی ایجاد کند. البته در برخی افراد به دلایل نژادی و توارثی و در افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی آنها دچار نقص می باشد ممکن است این واکسن ایمنی ندهد. چاقی و استعمال دخانیات تاثیر واکسن هپاتیت را کاهش می دهد.

البته کسانی که ناقل بیماری هپاتیت "ب" می باشند در صورتی که واکسن تزریق کنند ، ایمنی بر علیه ویروس در آنها پدید نمی آید.  لازم به ذکر است تزریق واکسن هپاتیت به افراد آلوده به ویروس هپاتیت خطری در بر ندارد ولی نیازی به تزریق واکسن نداشته و به هیچ عنوان توصیه نمی گردد.

توضیحاتی درخصوص ناقلین هپاتیت "ب" :

از بین هر 100 نفری که ناقل هپاتیت "ب" می باشد ، سالیانه یک نفر در ایران ویروس را از بدن خود پاک کرده و آزمایش هپاتیت آنها منفی می شود. ولی ممکن است 2 تا 3 نفر از این افراد درعرض چند سال دچار عود بیماری شوند و در مقابل حدود 10درصد از این تعداد ، ویروس تکثیر یافته و سبب ضایعه کبدی شود و در این حالت به این دوره بیماری هپاتیت مزمن می گویند. لذا ضروری است که حاملین هپاتیت "ب" با انجام آزمایشات خود تحت مراقبت پزشک قرار گیرند. در بعضی از افراد ویروس ها فعال شده و سبب التهاب کبد می شوند. در ایران از میان دو میلیون ناقل هپاتیت "ب" حدود 10 درصد یعنی 200 هزار نفر دچار مشکل کبدی بوده و ویروس هپاتیت "ب" در کبد تکثیر پیدا کرده و التهاب درکبد و فعالیت ویروس در خون می باشند و احیانا" نیازمند درمان نیز هستند. در اثر پیشرفت هپاتیت ، سیروز یا تنبلی کبد رخ می دهد. درمان نهایی بیماری سیروز، پیوند کبد است که دارای هزینه بسیار بالایی می باشد که با پیوند موفق ،  بیماران به زندگی سالم و طبیعی بازمی گردند. رعایت دستورات بهداشتی و مراجعات دوره ای به پزشک برای ناقلین هپاتیت "ب" از اهمیت زیادی برخوردار است . تا به امروز برای ناقلین هپاتیت "ب" درمان خاصی توصیه نشده است. البته چون عملکرد کبد نیز خوب است درمان خاصی نیاز ندارد. لازم به ذکر است که یکی از عوامل فعال شدن ویروس هپاتیت در کبد ، مصرف مشروبات الکلی می باشد که باعث پیشرفت بیماری می شود. داروهایی که درحال حاضر در درمان هپاتیت مزمن "ب" استفاده می شوند بیشتر در جلوگیری از پیشرفت بیماری موثرند . به هرحال در موارد بسیار نادری با استفاده از این دارو ، ویروس از بدن کاملا" حذف می شود.

هیچگونه محدودیت غذایی برای ناقلین هپاتیت توصیه نمی شود .تنها افراد چاق باید از مصرف چربی خودداری کنند و وزن خود را کاهش دهند. محدودیتی نیز برای انجام امور روزانه در این افراد وجود ندارد. کسانی که دچار خستگی می شوند از فعالیتهای ورزشی سنگین خودداری کنند. افراد چاق باید از وزن خود کاسته و فعالیتهای ورزشی خود را بیشتر نمایند.

تشخیص هپاتیت "ب "  :

در کشور ما شایعترین راه تشخیص ناقلین هپاتیت "ب" اهداء خون است. یعنی فرد بدون شکایت خاصی جهت انجام کار انسانی به پایگاههای اهداء خون مراجعه نموده تا اندکی از خون خود را جهت شفای حال نیازمندان پیشکش نماید. ولی پس از مدتی نامه ای دریافت می نماید که در آن نوشته شده است : اهداء کننده محترم در خون شما اختلال جزیی مشاهده شده است لطفا" جهت مشخص نمودن علت به سازمان انتقال خون منطقه مراجعه نمایید و پس از مراجعه مجددا" نمونه خون جهت انجام تست ویروس شناسی اخذ شده و اگر جواب نتایج قطعی شده به وی گفته می شود که شما ناقل مزمن هپاتیت "ب" هستید و جهت مشاوره به درمانگاه هپاتیت مراجعه نمایید. لازم به ذکر است در سازمان انتقال خون به افرادی که مراجعه می کنند ، متذکر می شوند در صورتیکه در گذشته در معرض خطر انتقال بیماری هپاتیت بوده اید به قسمت ویژه مراجعه نمایید تا با دقت بیشتر آزمایشات مربوطه را به انجام رسانده و از طرفی از احتمال راه یابی خون آلوده به دیگر خونها پیشگیری شود.

ولی افرادی که در معرض خطر این بیماری بوده اند براحتی می توانند با مراجعه به پزشک و انجام یک آزمایش خون مشخص کنند که ناقل این بیماری  می باشند یا خیر ، لازم به ذکر است با مشخص شدن این موضوع ، این افراد می توانند با توصیه های پزشک از پیشروی بیماری جلوگیری کنند و از یک زندگی سالم برخوردار شوند و هر چه که دیرتر این عارضه شناخته شود ، انجام امور درمانی آن مشکل تر می شود. داروهایی که در حال حاضر در درمان هپاتیت مزمن "ب " و "سی " استفاده می شوند بیشتر در جلوگیری از پیشرفت بیماری نقش دارند.

هپاتیت "سی "  :

هپاتیت "سی" در اثر یک نوع دیگر از ویروس های هپاتیت بوجود می آید و تنها در آمریکا چهارمیلیون نفر به هپاتیت "سی" آلوده اند. امروزه هپاتیت "سی " مهم ترین دلیل پیوند کبد در این کشور می باشد. در مصر 15 تا 20 درصد مردم به هپاتیت "سی" مبتلا هستند. هپاتیت سی به طور عمده از طریق خون منتقل می شود. این ویروس به راحتی به وسیله سیستم ایمنی میزبان از بین نمی رود . بنابراین در بیشتر از 85 درصد از بیماران ، هپاتیت "سی" عفونتی ماندگار است . ناتوانی میزبان آلوده شده در از بین بردن این ویروس موجب پیدایش بیماری مزمن کبدی می شود و متاسفانه تا بحال واکسن موثری جهت پیشگیری از ابتلاء به آن کشف نشده است.

هپاتیت "سی" یک ویروس قابل انتقال از راه خون است. ویروس هپاتیت "سی" در سال 1989 شناسایی شده و در سال 1990 آزمایشی برای آن پیشنهاد شد که از طریق این آزمایش هر فردی می تواند پی ببرد که آلوده به این ویروس می باشد یا خیر؟ لذا کسانی که د رمعرض خطر این آلودگی بوده اند می توانند با مراجعه به پزشک اقدام به انجام این آزمایش نمایند و درصورت مشخص شدن آلودگی ، تحت نظر پزشک اقدام به درمان خود نمایند که این سبب بهبودی سریعتر خواهد شد.

ویروس هپاتیت "سی" از راه تماس با خون آلوده منتقل می شود. تا قبل از سال 1992 درکشورهای خارجی و قبل از سالهای 75-1374 در ایران، شایعترین راه انتقال ویروس هپاتیت "سی" استفاده از خون و فرآورده های آن بوده است. بدیهی است که پس از این سالها تمام خونها از نظر انواع بیماری های عفونی از جمله هپاتیت "سی" مورد بررسی قرار می گیرند و تنها در صورت سالم بودن اجازه تزریق داده می شود و عدم آزمایش خون ها از نظر هپاتیت "سی" قبل از این سالهابه دلیل عدم امکان انجام آزمایش هپاتیت " سی " بوده است. لذا کسانی که خون دریافت می کرده اند نظیر بیماران هموفیلی و مبتلایان به نارسایی مزمن کلیه که تحت دیالیز خونی قرار می گیرند. باید با انجام آزمایش هپاتیت "سی" خون خود را آزمایش کنند. امروزه متاسفانه اعتیاد به مواد مخدر تزریقی و تماس با خون افراد آلوده از طریق استفاده مشترک از سوزن مصرفی عامل مهمی در ابتلاء به هپاتیت "سی" می باشد . بیش از  75درصد افرادی که درحال حاضر و یا در سابق مواد مخدر به صورت تزریقی بکار برده اند به ویروس هپاتیت "سی" مبتلا شده اند. سوراخ کردن پوست با یک سوزن به منظور خالکوبی یکی از راههای شناخته شده انتقال هپاتیت "سی" می باشد . خانم هایی که به امر خالکوبی ابرو که به آن تاتونیگ می گویند درمعرض خطر ابتلا به هپاتیت "سی" هستند زیرا در آرایشگاهها متاسفانه از یک سوزن برای چندین نفر استفاده می شود . در صورتیکه روابط جنسی در چارچوب خانواده و بر پایه اخلافیات نباشد یکی از عوامل در انتقال هپاتیت "سی" می باشد. لازم به ذکر است که ازدواج با افراد ناقل هپاتیت "سی" با مشاوره پزشک و با کسب نظر وی بلامانع است.

باید توجه داشت که جداسازی وسایل زندگی مثل قاشق و بشقاب ضروری نیست ولی جداسازی وسایل شخصی مثل مسواک ، ریش تراش، ناخن گیر، برس، حوله و کیسه حمام ضروری است. هیچ دلیلی دال بر انتقال این عامل عفونی از راه خوراکی مثل غذای آلوده و یا آب آلوده وجود ندارد. بهترین راه مبارزه با این بیماری ، شناخت بیماری ، اجرای دستورات بهداشتی و رعایت دستورات پزشکی می باشد.

هپاتیت "سی " از راه های زیر منتقل نمی شود :

1-دست دادن و بوسیدن فردآلوده

2-آشپزی کردن و در یک مکان غذا خوردن

3-معاشرت معمول در محل کار و منزل

4-در آغوش گرفتن مبتلایان

5-از راه هوا

6-شنا کردن در یک استخر

البته کارکنان حرفه پزشکی نیز در صورت عدم رعایت نکات بهداشتی در معرض خطر می باشند. تماس با خون بیماران و یا سوزن آلوده می تواند زمینه ساز انتقال این عفونت باشد. همچنین رعایت نکات بهداشتی در دندانپزشکی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. امروزه روشهای درمانی جدیدی برای درمان هپاتیت "سی" وجود دارد و با پیشرفت دانش پزشکی ، روشهای درمانی جدیدتری نیز پدید می آید که افراد می توانند به درمان خود امیدوار باشند . بدون شک روحیه قوی به همراه توکل به حضرت حق در حفظ سلامتی انسان و مبارزه با بیماریها بسیار اثرگذار است ، کسب آگاهی در مورد بیماریها و اقدام در جهت شناسایی و درمان آنها و در کنار پزشک به درمان پرداختن زمینه ساز شفا یافتن انسان می باشد و در طول تاریخ چنین انسانی توانسته است بیماریها را به زانو درآورد.