ماهیان مولد

رعایت نکات بهداشتی درماهیان مولد

ماهیان مولد؛سازنده نسل بعدی برای پرورش یا بازسازی ذخایر آبزیان می باشد ؛ بنابر این اگرمولدی از لحاظ بهداشتی سالم نباشند نسل به وجود آمده از آنها نیز دچار مشگل خواهد بود . از طرفی باتوجه به هزینه های گزافی که صرف مولد سازی می شود ؛ برای نگهداری از مولدین باید تدابیر لازم در نظر گرفته شود تا از هر گونه آسیب واسترس که در نهایت منجربه مرگ با ازدست رفتن آنها می شود؛ جلوگیری شود .

به همین منظور در کلیه پروژه های تکثیر و پرورش ماهی یا سایر آبزیان باید به بحث بهداشت مولدین توجه خاصی مبذول داشت .
بهداشت مولدین به دو بخش کلی تقسیم می شود ؛پیشگیری و درمان .در بخش پیشگیری در مورد اموری بحث می شود که ممکن است باعث ایجاد شوک واسترس در ماهیا ن و یا ایجاد بیماری ودر نهایت آسیب به آنهاشود و در بحث درمان راههای جبران خسارت ناشی از استرس و بیماری بر روی ماهی و بهبود شرایط نا مناسب
بررسی .اولین فرایندی که معمولا برای تکثیر ماهیان مولد طی می شود صید آنهاست .
بعضی از ماهیان مولد ازمحیط های طبیعی برای تکثیر صید می شوند مثل تاسماهیان ؛ آزاد ماهیان ؛کلمه وماهی سفید و گاهی نیز ازذخیره مولدین سالهای قبل در استخرهای نگهداری مولدین ؛صید می شوند مثل ماهی قزل آلای رنگین کمان وبیشتر گونه های کپور ماهیان پرورشی .
در هنگام صید ماهیان مولد از محیط طبیعی ؛ مهمترین مسئله استفاده از وسیله صید مناسبی است که حداقل آسیب را به ماهیا ن مولد وارد کند
به طور مثال در مورد ماهی آزاد دریای خزر درکشور ما معمولا از شیل یا کلهام که صدمه کمتری به ماهی می زند استفاده می شود ؛ در مورد تاسماهیان صید مولد به وسیله تور گوشگیر انجام می شود که ماهی در آن به شد ت تقلا می کند و به تخمک های آن اسیب وارد شده و باعث ایجاد استرس در ماهی می شود که در اینجا نیز بهتر است از تورهای با چشمه مناسب یا در صورت امکان از کلهام استفاده گردد .
مرحله بعد از صید مولد ین چه از محیط طبیعی و چه از استخرهای پرورش ؛ انتقال آنها به محل تکثیر است که در اینجا دو حالت برای انتقا ل وجود دارد ؛ در مواقعی که فاصله زیادی بین استخر مولدین و محل تکثیر وجود ندارد ؛ متوان از کیف های مخصوص برزنتی (که حداقل آسیب را به ماهی می رساند ) یا از وسایلی مثل تشت و چانهای برزنتی استفاده کرد .
در مکانهایی که امکانات خاصی وجود دارد می توان از راههای دیگری هم استفاده نمود به عنوان مثا ل در مرکز تکثیر آزاد ماهیان کلاردشت کانا لهای مخصوصی وجود دارد که ماهی بطور مستقیم به طرف محل تکثیر هدایت می شود . هنگامی که فاصله ها طولانی است باید ازتانکرهای مخصوص استفاده شود ؛ ساده ترین آنها چان های برزنتی می باشد که در پشت وانت نصب می شود که مجهز به کپسول اکسیژن می باشد . در اینجاه باید هوادهی به صورت کامل ودقیق صورت گیرد واز هر گونه ایجاد استرس به ماهی پیشگیری شود وبهتر است آب تا نکر از همان منبع آبی که مولد از ان صید می گردد پر شود تا از ایجاد شوک حرارتی به ماهی جلوگیری به عمل آید درغیر این صورت باید عملیات همدمای با دقت صورت گیرد گاهی اوقات برای انتقال مولدین در فواصل طولانی از مقدار کمی ماده بیهوشی درتا نکراستفاده می شود تا فعا لیت های متا بولیکی ماهی به حداقل کاهش یابد . یکی از آرام بخشهای متداول برای آرام کردن ماهیها ؛ دی کسید کربن است .
غلظت بالای این گاز می تواند برای ماهی ها زیان آوروحتی کشنده باشد ؛ با این حال غلظت کم آن اثر بیهوشی به همراه دارد .برای آرام کردن ماهی ها می توان آنها رابه مدت 5 دقیقه در معرض ppm 500 اسید کربنیک (دی اکسید کربن حل شده درآب ) یا ppm 650-بی کربنات سدیم قرار داد. غلظت اسیدکربنیک/ بیکربنات سدیم و مدت زمان استفاده از انها به گونه و مرحله بلوغ ماهی مورد نظر بستگی دارد. به دلیل رعایت ملاحظه سلامتی و ایمنیبه گونه و مرحله بلوغ ماهی مورد نظر بستگی دارد.
به دلیل رعایت ملاحظه سلامتی و ایمنیبه گونه و مرحله بلوغ ماهی مورد نظر بستگی دارد. به دلیل رعایت ملاحظه سلامتی و ایمنی ؛ مواد بیهوشی شیمیایی باید با دقت زیاد مورد استفاده قرار گیرند. بعضی از این مواد برای انسان خطر ناک بوده وبه هنگام استفاده ازآنها ؛ دستورالعمل مصرف کننده باید به دقت رعایت شود. 150 پس از رسیدن ماهیان به مرکزتکثیر و قبل از رها سازی آنها در استخرهای نگهداری باید کار همدمایی به دقت صورت گیرد.
جدا سازی نر و ماده در هفته های آخر نزدیک به تولید مثل از اهمیت ویژه ای برخوردار است درغیراینصورت ممکن است مولدین به طور طبیعی دراستخرها تخمریزی نما یند وازطرف دیگر درهفته های آخر گاهی برخورد های فیزیکی شدید بین مولد ین نر درخصوص جنس ماده ؛ صورت می گیرد که ممکن است منجر به آسیب شدید وزخمی شدن بدن مولدین گردد . همچنین جداسازی مولدین نر وماده از ابتدا کمک می کند تا در هنگام کار؛ شناسایی مولد نر و ماده سر یعتر صورت گیرد و نیازی به آزمایش مجدد تعیین جنسیت نباشد .
قبل از عملیات تکثیر باید ماهی مولد توسط کارشناسان بهداشتی کنترل شود تا مشکلی از لحاظ بیماری و آلودگی به انگل وجود نداشته باشد . برای این کار بهتر است از آبشش ها ؛ باله ها و سطح پوست مولد ؛ لام مرطوب تهیه و هر گونه آلودگی انگلی زیر میکرسکوب بررسی شود .
نکته مهم ؛ بحث انتقال برخی از بیماریها از ماهی مولد به نسل بعدی یا اصطلا حا انتقال عمو دی بیماری است
انتقال عمودی بیماری بیماری ویروسی IPN یا نکروزعفونی لوزالمعده که عامل آن BIRNAVIRYS است و بیماری باکتریایی کلیه BKD که عامل آنSALMONINARUM RENIBACTERIUM است ؛در ماهیان قزل آلاثابت شده است ودر مورد انتقال عمودی ویروس IHN وVHS بین دانشمندان اتفاق نظر وجود ندارد .بهر حال در مورد بیماریهای که انتقال عمودی دارند باید به شدت مراقب بود که مولدین به این بیماری ها آلودگی نداشته با شند به خصوص در مورد ماهیان مولدی که از جاهای دیگر خریداری یا آورده می شوند .
باید باید یک دوره قرنطینه رعایت شود . بهتراست مولدین قبل از تکثیر ضد عفونی شوند ؛ اینکار در مورد ماهیانی که تزریق هیپوفیز به آنها صورت می گیرد وبه ویژه قبل از تکثیر ؛ ضروری می باشد .
بدن ماهیان مولد قبل از تکثیر باید با حوله ای تمیزخشک شود تا آب سطح بدن ماهی به داخل تشت تکثیرنریزد ؛ اینکار از دو بعد دارای اهمیت است .
1- آبی که از بدن ماهی می چکد باعث تحریک تخمک واسپرم وکاهش در صد لقاح می شود .
2- ممکن است این آب دارای آلودگی باشد که بعدا با تخم ها وارد انکوباتورها شود . پس از تکثیر مولدین ؛ بدن آنها به مدت چند ثانیه داخل محلول آب نمک رقیق فرو برده می شود تا ضد عفونی گردد
که البته این عمل برای همه باکتری ها و انگل ها مو ثر نمی باشد . در ضمن پس از عملیات ؛جهت جلوگیری از عفونت های داخلی می توان از داروهای آنتی بیوتیک به روش تزریق مستقیم دارو به داخل بدن مولد یا به صورت خوراکی استفاده نمود که تمام این اعمال به منظور پیشگیری می باشد . تمام مراحل نقل و انتقال و دستکا ری مولدین به هنگام تکثیر باید به دقت و با ملایمت صورت گیرد تا حداقل استرس به ماهی وارد شود .
در هنگام تخمک کشی و اسپرم گیری باید توجه نمود که فشارزیادی به بدن ماهی مولد وارد نشود زیرا علاوه بر آسیب رسا ندن به تخمک ها واز بین بردن آنهاوموجب صدمه غیر قابل جبران به ماهی و گاهی مرگ آن می شود .
در زمان تزریق هیپوفیز یا تخمک کشی یا اسپرم گیری ویا هر گونه دستکاری مولد ین باید آنها را بیهوش نمود . در تاسماهیان بیهوشی به وسیله ضربه محکم چکش مخصوص به سر ماهی انجام مشود و پس ازتکثیر نیز ماهی می میرد . در سایر ماهیان بیهوشی به وسیله مواد بیهوش کننده مختلف مثل MS222 ؛ کینا لدین ؛ فنوکسی اتا نول ؛ بنزوکا ئین ؛کلروبوتا نول ؛هیدروکسی کینالدین ؛ متومودات ؛ متیل پنتینول ؛ آمیل الکل چهار ظرفیتی ؛ اورتان و غیره انجام می شود و از جمله بهترین مواد بیهوش کننده که به تازگی بسیار متداول شده عصاره گل میخک است که اثرات سمی مواد بیهوش کننده شیمیای را ندارد و به علاوه نسبت به آنها ارزانتر می باشد .
مواد شیمیایی بیهوش کننده علاوه بر اثرات سمی که ممکن است برای ما هیان و کارگران داشته باشد ؛می توان قدرت تحرک اسپرم و کیفیت تخم را کاهش دهد .
علاوه بر این باید توجه داشت که قبل از مصرف هر گونه ماده بیهوشی باید آن را روی تعدادی ماهی آزمایش کرد چرا که اندازه ماهی ,PH؛ سختی و دمای آب بر روی کارآی موارد بیهوشی کننده موثر است . بیهوش نمودن ماهی علاوه بر آنکه عملیات تکثیر را برای کارگران تسهیل می کند ؛باعث می شود که استرس کمتری به ماهیان در هنگام دستکاری وارد شود .
در مورد تزریق هیپوفیز جهت القای تخم دهی در کپور ماهیان و تاسماهیان باید میزان کمتر آن ممکن است باعث عدم تحریک کامل و مقدار زیاد آن در مواردی باعث عقیمی و یا حتی مرگ ماهی مولد شود .
ماهیان دهنده هیپوفیز باید بالغ و تخمریز ی نکرده باشند و ترجیحا از همان گونه ای باشند که قرار است تکثیر شود .زمان تزریق هم بسیار مهم است و اکر زودتر از موقع صورت گیرد ؛کیفیت تخم ها و قدرت
بقای آنها کاهش می یابد .